Đã hơn 46 năm nay, vào dịp tháng 5 hàng năm nhân dân ta kỷ niệm ngày sinh Bác Hồ nhưng vắng Bác, ai nấy đều nhớ Bác Hồ nhiều.
Nhớ Bác Hồ: Sáng 19/5/1946, tại Bắc Bộ phủ, Bác Hồ tiếp đại biểu thiếu nhi Thủ đô, tự vệ hướng đạo và hơn năm mươi đại biểu Nam bộ đến chúc mừng Bác, nhân ngày sinh của Bác. Bác tặng các đại biểu thiếu nhi một cây bách trồng trong chậu và nói: “Bác có cây này tặng các cháu. Mai sau, cái cây sẽ mọc ra một chậu trăm cái tán. Các cháu về chăm nom cho cây nhớn, cây tốt thế là các cháu yêu Bác lắm đấy”.
Đáp lại lòng kính mến của đồng bào, Bác Hồ nói:
“Tôi chưa xứng đáng với sự chăm sóc của đồng bào. Vì tôi hãy còn là một thanh niên, tuổi có 56 chưa đáng tuổi để đồng bào chúc thọ. Chỉ vì một nhà báo nào biết đến ngày sinh của tôi mà đem ra làm bận rộn đến đồng bào. Từ trước đến nay tôi đã là người của đồng bào, thì từ nay về sau tôi vẫn thuộc về đồng bào. Tôi quyết giữ lòng trung thành với Tổ quốc. Tôi xin hứa với đồng bào gắng sức làm việc, nhưng hy vọng vào sự cộng tác chặt chẽ của đồng bào. Việc nước là việc lớn, không ai có thể một mình làm nổi. Tôi mong rằng ngày này năm sau, các đồng bào sẽ làm cho nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà cường thịnh hơn.
Hôm nay đồng bào cho tôi nhiều hoa bánh. Những thứ đó đáng giá cả. Nhưng xin đồng bào nghĩ đến đồng bào nghèo khó, hơn là hao phí cho tôi”(1).
Kỷ niệm ngày sinh của Bác lần đầu tiên ấy, Bác đã để lại tình thương cho việc “trồng cây, trồng người” và chăm lo đến đời sống, sự nghiệp cho dân, cho nước. Và từ những năm sau đó, vào dịp ngày sinh của mình, Bác đã dặn trước các địa phương, các cơ quan là không nên tổ chức chúc thọ linh đình. Vì Người sợ tốn thời giờ, tiền bạc của nhân dân trong lúc đời sống và cuộc chiến đấu của nhân dân còn nghèo khó, gian khổ. Và Bác khước từ mọi lễ nghi về ngày sinh của mình; tránh lối sống quan dân lễ cách. Vì vậy mà: Thiết thực đáp đền công lao trời biển của Bác, trong dịp kỷ niệm Bác Hồ 70 tuổi (5/1960), ngành Văn hoá đến xin phép Bác làm nhà lưu niệm về Người ở Kim Liên, Nam Đàn (Nghệ An), ở Pắc Bó (Cao Bằng), Người đã trả lời rằng: “Các chú thương Bác thì nên lo lấy cái ở, cái ăn, cái mặc của bà con ở đây. Dựng nhà lưu niệm tốt làm gì, nếu bà con ta ở vùng này ăn chưa no, mặc chưa ấm, ở chưa sạch. Phải tổ chức nhà giữ trẻ cho tốt, phải xây dựng trường học, bệnh xá cho tốt. Phải chăm lo cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho bà con xã viên. Đó là cách lưu niệm tốt nhất”(2);
Những ngày nằm trên giường bệnh, nghe báo cáo Nghị quyết của Bộ Chính trị về những ngày kỷ niệm năm 1970, ánh mắt Bác rất vui. Nhưng khi nghe báo cáo tới việc tổ chức kỷ niệm 80 năm ngày sinh của Người, Bác liền bảo: Các chú nên bàn cho kỹ, còn ý kiến của Bác, Bác chỉ đồng ý 3/4 Nghị quyết. Bác không đồng ý đưa ngày 19/5 là ngày kỷ niệm lớn trong năm 1970. Còn Nghị quyết kỷ niệm 40 năm thành lập Đảng, 100 năm ngày sinh Lê Nin, 25 năm ngày thành lập nước nên có sớm kế hoạch để tuyên truyền trong nhân dân, tiền bạc dùng để tuyên truyền ngày sinh của Bác nên dành để in sách giáo khoa và mua dụng cụ học tập cho các cháu khỏi lãng phí…
Nhớ Bác Hồ, 15 năm Bác ở và làm việc tại Khu Phủ Chủ tịch (12/1954 - 9/1969), đúng ngày 19/5, Bác thường tìm cách đi một nơi khác để tránh những nghi lễ phiền phức tốn kém. Mà lần đầu tiên Bác thực hiện việc đó là ngày 19/5/1955, Bác đi thăm nhà máy xe lửa Gia Lâm - Hà Nội; lên thăm và nghỉ ở Tam Đảo - Vĩnh Phúc.
Ngày 19/5, Bác vắng nhà, ngày đó Bác giao cho những người phục vụ, bảo vệ tổ chức đánh bắt cá thịt tại ao mà Người vẫn hàng ngày chăm sóc, để biếu các cụ già, các cháu bé, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước và cho anh em trong cơ quan phục vụ, bảo vệ Bác cải thiện bữa ăn. Việc này được thực hiện hàng năm, đó vừa là sự quan tâm chăm lo của Bác đối với mọi người, vừa là để cảm ơn mọi người đã chăm lo đến cuộc sống hàng ngày của Người.
Hàng năm, cứ vào dịp 19/5, Bác viết thư, gửi điện cảm ơn đồng bào, đồng chí, các cơ quan đoàn thể trong nước và bầu bạn quốc tế đã dành cho Người những tình cảm thân thiết đối với ngày sinh của mình. Và có những lần Bác làm thơ nói về tuổi tác thay vì những lời cảm tạ. Mỗi bức thư, mỗi dòng thơ của Bác Hồ tuy nói về ngày sinh của Người, nhưng lại là tình cảm, trách nhiệm của Bác Hồ đối với non sông đất nước và đồng bào, là nguyên tắc sống của Bác “Trung với nước, hiếu với dân”:
“Bảy mươi tám tuổi chưa già lắm,
Vẫn vững hai vai việc nước nhà.
Kháng chiến dân ta đang thắng lớn,
Tiến bước ta cùng con em ta”(3)…
Kỷ niệm 125 năm ngày sinh Bác Hồ năm nay, mỗi người chúng ta lại bồi hồi, xúc động nhớ về kỷ niệm ngày sinh Bác Hồ 79 mùa xuân (5/1969), do “sức khoẻ kém so với vài năm trước đây”, nên Bác không vắng nhà. Mọi người có điều kiện được chúc thọ trong ngày sinh của Bác:
16 giờ 15 phút ngày 11/5/1969, Bác Hồ đến thăm và nói chuyện thân mật với các đại biểu dự Hội nghị cán bộ cao cấp toàn quân. Thiếu tướng Vương Thừa Vũ thay mặt anh em mang hoa đến chúc thọ Bác. Xúc động quá nên giọng anh run run: Thưa Bác! Nhân dịp mừng thọ Bác 79 tuổi, chúng cháu xin thay mặt cán bộ, chiến sĩ toàn quân, kính chúc Bác mạnh khoẻ, sống lâu. Toàn thể lực lượng vũ trang nhân dân tin tưởng tuyệt đối và biết ơn sâu sắc sự lãnh đạo, giáo dục và thương yêu chăm sóc của Đảng, của Bác.
Anh Vũ vừa dứt lời, Bác vui vẻ rút một bông hoa đẹp nhất tặng lại anh. Một cử chỉ thật là âu yếm, thật là thân tình.
Buổi gặp này có ngờ đâu lại là buổi lễ cuối cùng kỷ niệm ngày sinh Bác Hồ có Bác của lực lượng vũ trang nhân dân.
Ngày 18/5/1969, từ 14 giờ đến 15 giờ 25 phút, anh em trong cơ quan tổ chức mừng thọ Bác Hồ. Đồng chí Vũ Kỳ - Thư ký riêng cho Bác - thay mặt mọi người trong cơ quan thưa với Bác: Thưa Bác, nguyện vọng tha thiết của anh em là cố gắng mọi mặt, mong Bác ăn được ngon, ngủ được tốt. Kính chúc Bác mạnh khoẻ, sống lâu, lãnh đạo toàn dân kháng chiến thắng lợi.
Thật là hạnh phúc cho những cán bộ, đảng viên, chiến sĩ có vinh dự lớn là hàng ngày được sống cạnh Bác Hồ, phục vụ Bác Hồ, bảo vệ Bác Hồ, mỗi lần đến dịp kỷ niệm ngày sinh của Bác Hồ lại được quây quần quanh Bác như đàn con cháu vây quanh người cha, người ông rất đỗi thân thương và được nhận ở Bác những lời khuyên dạy chan chứa tình thương.
Mọi người không ngờ rằng, đó lại là dịp kỷ niệm ngày sinh Bác Hồ cuối cùng mà họ được hưởng niềm hạnh phúc to lớn đó.
Chiều 18/5, các đồng chí trong Bộ Chính trị và một số đồng chí Ủy viên Trung ương Đảng vào chúc thọ Bác Hồ ở nhà họp Bộ Chính trị, ngay sau Nhà sàn. Rất đơn giản và chân tình, Bác Hồ ngồi thoải mái ở phía đầu bàn, các đồng chí một số ngồi, một số đứng vây quanh. Đồng chí Lê Duẩn đứng lên chúc thọ Bác. Đồng chí Tố Hữu tặng hoa. Khi bánh kẹo được bưng ra, Bác thân mật nói: mời các chú cứ tự nhiên. Nhớ mang phần về cho các cô, các cháu ở nhà.
Mặc dầu, Bản Di chúc Bác đã sửa trọn vẹn vào ngày cuối cùng 10/5/1969, nhưng ngày 19/5/1969, đúng 9 giờ, Bác Hồ ngồi vào bàn làm việc tại Nhà sàn xem lại các Bản Di chúc viết các năm 1965, 1968, 1969.
10 giờ 30 phút, ngày 19/5/1969, Bác Hồ tiếp chị Phan Thị Quyên (vợ anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi); chị Nguyễn Thị Châu (Ủy viên Ban Chấp hành Hội Liên hiệp Thanh niên Sinh viên giải phóng Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định) đến chúc thọ Bác.
14 giờ 30 phút, ngày 19/5/1969, tại phòng làm việc trên gác Nhà sàn, Bác Hồ viết thư khen thiếu niên hợp tác xã Măng non thôn Phú Mẫn, xã Hàm Sơn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh đã có nhiều thành tích trong việc chăm sóc trâu bò.
Trong ngày, Bác Hồ gửi tặng cán bộ, nhân dân tỉnh Nghệ An tấm ảnh chân dung của Bác. Phía dưới tấm ảnh Bác viết “Cán bộ, đảng viên phải gương mẫu trong mọi công tác, phải hết lòng, hết sức phục vụ nhân dân”; Bác cũng gửi tặng chân dung của Bác cho cán bộ, công nhân nhà máy xi măng Hải Phòng nhân dịp kỷ niệm lần thứ 79 ngày sinh của Bác.
Ngày 23/5/1969, Bác Hồ gửi điện cảm ơn Chủ tịch Nguyễn Hữu Thọ và Ủy ban Trung ương Mặt trận dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, Chủ tịch Trịnh Đình Thảo và ủy ban Trung ương Liên minh các lực lượng dân tộc, dân chủ và hoà bình Việt Nam về những lời chúc mừng thân thiết nhân ngày sinh của Người.
Báo Nhân dân số 5522, ngày 28/5/1969, đăng thư cảm ơn chung của Bác Hồ nhân dịp sinh nhật Người, Bác gửi lời “Chúc đồng bào, chiến sĩ, cán bộ, các cụ phụ lão, các cháu thanh niên, nhi đồng và bà con Hoa kiều cả hai miền Nam Bắc - Đoàn kết chặt chẽ, sản xuất giỏi, công tác tốt, học tập tốt, giành nhiều thắng lợi to lớn hơn nữa trong sự nghiệp chống Mỹ cứu nước… Chúc tình đoàn kết hữu nghị giữa nhân dân Việt Nam và nhân dân các nước XHCN anh em, các nước bạn, ngày càng củng cố và phát triển”.
Trọn vẹn ngày sinh (19/5/1969) của Bác Hồ diễn ra cả nơi ở và làm việc của Bác tại Khu Phủ Chủ tịch là vậy. Có ai ngờ rằng đó lại là ngày kỷ niệm ngày sinh cuối cùng trong cuộc đời 79 mùa xuân của Bác Hồ.
Đã gần nửa thế kỷ, nay kỷ niệm ngày 19/5 vắng Bác, nhưng cứ vào ngày đó cháu con của Bác Hồ lại có dịp được ôn lại những kỷ niệm về ngày sinh của Người, thấy gần gũi, thân thương, và xúc động. Vì thế, kỷ niệm ngày sinh của Bác là ngày ghi nhớ của mọi người, mọi nhà, của hôm nay và mai sau.
1. Báo Cứu quốc số 244, ngày 20.5.1946.
2. Hà Huy Giáp Suy nghĩ về đạo lý làm người của Hồ Chủ tịch. NXB.ST, HN 1990, tr.40;
3. Bác Hồ viết Di chúc. Nhớ mãi ngày sinh Bác Hồ. NXB VH.TT 2001, tr.76.